نخستین گروهی که از آنان یاد خواهد شد ( کوهستانی ) نامیده میشوند ، که در کوهستان کابل زندگی می کنند این منطقه از شمال و شرق به کوهای پوشیده از برف هندوکش و برآمده گی جنوبی آن محدود است. در غرب سلسله کوه پارو پامیر واقع است. در جنوب به کوهدامن می پیوندد.
کوهستان از سه دره طولانی نجراب، پنجشیر، و غوربند، تشکیل شده است و هر یک از این دره ها به چند ین دره تنگ و صخره متصل است و در آنها چندین نهر و جویبار جاری است که در دره های بزرگ به هم پیوسته، رود های بزرگی را تشکیل می دهند و به نام آن دره ها یاد می شوند برای گذشتن از این نهر ها ، پل های چوبی ساخته اند بستر این نهر ها طبیعتآ بهترین زمین های زراعتی منطقه است، اما این زمین ها بخش بسیار کوچکی از کوه های بلند، شیبدار و پوشیده از درختان صنوبر را تشکیل می دهند . در این زمین ها گندم و دیگر حبوبات به دست می آید و عجیب است که در چنین منطقه باغها و توتستانهای بیشمار است توت را در آفتاب خشک و ارد کرده ،( ترخان که ما آنرا تلخان میگویم) از آن نان می سازند سیمای کوهستانیان نشان می دهد که توت غذای مفیدی است .
و بر طبق محاسبات این محصول در یک فضای معین _ در مقایسه با دیگر محصولات کشاورزی غذای شمار بیشتری از مردم را تامین می کند جمیعت کوهستان با آنکه عده بسیاری پراگنده اند، قابل توجه است و گفته می شود که به چهل هزارخانوار می رسد .بخشی از کوهستان را باید از این ناحیه جدا شمرد آن بخش کوچک و بیا بانی است که ریگ روان نام دارد و به روایت ابوالفضل صحنه داستان های رومانتیک است دامداری کوهستان چندان قابل ذکر نیست ولی جانوران وحشی آن باید بسیار باشد که گویند شیر از آن جمله است وگرگ یوز پلنگ بسیار است قوش و بلبل نیز فراوان است . نیروی این سر زمین به مردمان آن ویژهگیهای بخشیده که آنان را ازدیگر تا جکان ممتازساخته است آنان از سلطنت کابل مستقل و تابع رییسان خویشند .از نگاه خصایل شخصی ،مردمانی دلیر تند و سر کش اند .شیفته نبرد اند و در بستر مردن را ننگ می شمارند. سربازان_ مخصوصآ در کوهنوردی _ پیاده نظام خوبی اند. ولی جرآت و شجاعتشان در بی اتفاقیهای داخلی از میان می رود . گاه و بیگاه جنگ های میان اقوام و روستا ها رخ می دهد اما دعوا ههای انفرادی بسیاراست .جنگ های میان روستا های این منطقه _در مقایسه با مناطق دیگر نتایج بسیار جدی می دهد، زیرا قطع یک درخت – همچون درو یک محصول _ آسان ولی پرداخت تاوانش بیسار دشوار است.
اسلحه کوهستانیان تفنگ سبک و کو تاه کارابین ، تفنگ ساچمهِ تفنگجه شمشیر پیش قبض و تیر کمان و سپهر دارند پوشاک کوهستانیان جلیقه ( واسکت) تنگ، شلوار سیاه پشمی پوتین ( موزه ) و کلاه کوچک ابریشمی است. کوهستانی ها سنی اند و با همه پارسیان وشعیان خصومتی بی اندازه دارند آنان چندین خان دارند و ریس همه را خانجی گویند. هر چند که این خانان نمیتوانند خصومتهای داخلی را کنترول کنند . اما عملیات خارجی را اداره می کنند به ویژه چون تعصب مذهبی بر انگیخته شود هر ریس برای خود تآسیسات مختصر نظامی دارد. اما هر فرد این سر زمین یک سر باز است . آنان مبلغی مالیه به حکومت می پردازند . و شماری سپاهی فراهم می آورند . اما با وجودی که اکنون مطیع شده اند . به دست آوردن این چیز ها این چیز ها تشویق و اداره درست می خواهد .دشمنی دیرینه کوهستانیان با شاه محمود با عث شد که با رسیدن دو باره اش به قدرت سخت مخالفت ورزند .
بنده از مطالعه که از کتاب افغانان داشتم این متن را نوشتم که نوسینده کتاب الفنوستون است
نوسینده متن نازیه کوهستانی
